Czy w polskim prawodawstwie kwestia palenia papierosów w pracy jest jednoznacznie uregulowana? Jak w świetle obowiązujących przepisów można wykorzystywać przerwy w pracy? Czy pracodawca może zabronić pracownikom palenia w pracy? I jakie kary grożą za złamanie stosownych zakazów?
Spis treści
Wstęp
Z badań przeprowadzonych przez CBOS w 2019 r. wynika, że nieco ponad jedna czwarta Polaków (26%) pali papierosy tradycyjne, a 3% deklaruje palenie e-papierosa. I chociaż w porównaniu do wyników badań ośrodka z ubiegłych lat odsetek palących maleje, to wciąż jest wysoki, zwłaszcza w wybranych grupach wiekowych. Przykładowo w przedziale wiekowym 45–54 lata jest 41% palących papierosy mężczyzn i 30% kobiet. W przypadku kobiet najwyższy odsetek jest w grupie 55–64 lata i wynosi 31%. Mając na uwadze, że są to ciągle osoby w wieku produkcyjnym, temat papierosów w pracy jest wciąż aktualny.
Przerwa na papierosa a Kodeks pracy
W polskim prawie kwestia przerw na papierosa nie jest uregulowana. W Kodeksie pracy w ogóle nie występuje określenie „przerwa na papierosa”. Nie oznacza to jednak, że nie ma w nim zapisów, które dotyczą osób palących. O ile bowiem pracodawca nie może pracownikom zakazać palenia jako takiego, gdyż mowa o osobach pełnoletnich, podejmujących decyzje samodzielnie, o tyle w przypadku palenia w pracy ma do dyspozycji pewne narzędzia, które mogą je ograniczyć.
Artykuł 134 Kodeksu pracy mówi o tym, że jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika przekracza 6 godzin, to pracownik ma prawo do płatnej przerwy, trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy. O tym, w jaki sposób chce ją wykorzystać, decyduje samodzielnie pracownik i pracodawca nie może w to ingerować. Cały ten czas można zatem przeznaczyć np. właśnie na palenie papierosa.
Dodatkowe przerwy w pracy
Jeżeli mamy do czynienia z pracą przed komputerem i czas pracy danego pracownika przed monitorem przekracza 4 godziny dziennie, to po każdej godzinie takiej pracy pracownikowi przysługuje co najmniej pięciominutowa przerwa wliczana do czasu pracy. Ten przepis znajdziemy w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Również w tym przypadku to pracownik decyduje o sposobie wykorzystania tej przerwy.
Co więcej, na podstawie przepisów Kodeksu pracy pracodawca może także wprowadzić dodatkową 60-minutową przerwę na spożycie posiłku lub inne sprawy osobiste pracownika. W tym czasie również może zawierać się palenie papierosów. W przeciwieństwie do omawianej wcześniej przerwy 15-minutowej owych 60 minut nie wlicza się do czasu pracy. Jak wynika z raportu końcowego projektu „Mechanizmy godzenia ról zawodowych i rodzinnych w polskich przedsiębiorstwach”, pracownicy często nie chcą korzystać z tego rozwiązania, a jeżeli funkcjonuje ono w danym zakładzie pracy, chcieliby mieć możliwość zrezygnowania z niego, by skrócić czas przebywania w pracy.
Przerwa na papierosa a przepisy BHP
Pomimo tego że to pracownik decyduje o sposobie wykorzystania przerwy, która przysługuje mu na podstawie prawa pracy, istnieją prawne narzędzia, które mogą znacznie utrudnić palenie w pracy lub w pobliżu zakładu pracy. Na podstawie przepisów Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych zakazane jest palenie przede wszystkim w pomieszczeniach zakładów pracy (Art. 5.1). Co istotne, ustawa nakłada również na właściciela lub zarządcy obiektu albo środka transportu, w którym obowiązuje zakaz palenia wyrobów tytoniowych i palenia papierosów elektronicznych, obowiązek umieszczenia w widocznych miejscach oznaczeń informujących o takim zakazie.
Jeszcze na początku XX w. w Polsce w myśl przepisów BHP pracodawcy mieli obowiązek zapewnienia pracownikom wydzielonego miejsca, umożliwiającego palenie w pracy, czyli palarni. Jednak w 2011 r. w wyniku nowelizacji rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z listy pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, jakie pracodawca był zobowiązany zapewnić na terenie miejsca pracy, wykreślono palarnie.
Powyższe przepisy nie zabraniają jednak wyznaczania specjalnych pomieszczeń czy miejsc do palenia ani organizowania palarni. Na terenie zakładu mogą bowiem znajdować się np. tabliczki z napisem „prosimy o niepalenie”, a jednocześnie istnieć miejsca wyznaczone dla osób palących. Pozostaje to w wyłącznej gestii pracodawcy lub właściciela/zarządcy zakładu pracy.
Czy można zakazać palenia w pracy?
Aktualne przepisy sugerują, że pracodawca ma możliwość wprowadzić całkowity zakaz palenia w pracy. I rzeczywiście: wewnętrzny regulamin może obejmować zakaz palenia na terenie całego zakładu pracy, co oznacza wówczas nie tylko pomieszczenia, ale także miejsca na świeżym powietrzu bezpośrednio przed danym budynkiem. Kara za palenie papierosów w pracy w takim przypadku bywa bardzo dotkliwa. Z jednej strony na podstawie Kodeksu pracy pracodawca może zastosować upomnienie lub naganę, a nawet nałożyć karę pieniężną na danego pracownika. Nie może ona jednak przekraczać dziennego wynagrodzenia danej osoby, a pieniądze w ten sposób uzyskane powinny być wykorzystane na cele BHP.
Na tym możliwości karania się nie kończą. Pracodawca może bowiem powiadomić o złamaniu zakazu odpowiednie służby – policję czy straż miejską. Wówczas w myśl zapisów Ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych może na pracownika zostać nałożona grzywna do 500 zł za złamanie zakazu palenia w miejscach publicznych. Kara dotyczy także palenia e-papierosa . Istotne jest jednak, by pracodawca zadbał o odpowiednie oznakowanie, informujące o zakazie palenia wyrobów tytoniowych i papierosów elektronicznych. Jeżeli nie dopełni tego obowiązku, sam może podlegać karze grzywny do 2000 zł.
Bibliografia:
- Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, Komunikat z badań nr 104/2019, Palenie papierosów, sierpień 2019.
- https://www.gov.pl/web/psse-grodzisk-mazowiecki/palenie-w-miejscu-pracy,dostęp 09.03.2022 r.
- https://www.prawo.pl/kadry/palarnie,187128.html, dostęp 09.03.2022 r.
- Instytut Analiz Rynku Pracy dla Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Raport końcowy „Mechanizmy godzenia ról zawodowych i rodzinnych w polskich przedsiębiorstwach”, 14 listopada 2016.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 1 grudnia 1988 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz.U. 1998 nr 148 poz. 973.
- Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dni. 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. 1997 nr 129 poz. 844.
- Ustawa z dn. 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy, Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141.
- Ustawa z dn. 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, Dz. U. 1996 Nr 10 poz. 55.
