Jakie są mechanizmy uzależnienia od tytoniu? Sprawdź!

Problem uzależnienia od tytoniu wciąż utrzymuje się na bardzo wysokim poziomie i dotyczy około 24% ludzi w Polsce[1]. Konsekwencje zdrowotne nikotynizmu są ogromne. Szacuje się, że w naszym kraju na choroby związane z paleniem umiera 67 tysięcy osób rocznie[2].

Dlaczego, mimo szeroko rozpowszechnionej wiedzy o szkodliwości tytoniu, tyle osób pali? Jakie są mechanizmy uzależnienia odpowiedzialne za to, że tak trudno rzucić nałóg? O tym przeczytają państwo w poniższym tekście.

Spis treści

Uzależnienie od nikotyny

Uzależnienie od nikotyny to przewlekła i nawracająca choroba mająca swoje podstawy fizjologiczne i psychologiczne. Wykształcenie zależności wiąże się ze zmianą funkcjonowania układu nerwowego, czego konsekwencją jest zwiększona tolerancja na nikotynę oraz występowanie uciążliwych objawów po jej odstawieniu. Zmiany w mózgu mogą utrzymywać się bardzo długo, dlatego często zdarza się, że palacz wraca do nałogu nawet po kilku latach abstynencji.

Fizjologiczne mechanizmy uzależnienia od nikotyny

Nikotyna jest substancją psychoaktywną, co oznacza, że ma zdolność wpływania na działanie ośrodkowego układu nerwowego. W mózgu każdego człowieka znajdują się receptory nikotynowe, których pobudzenie prowadzi do uwalniania tzw. neuroprzekaźników, czyli substancji odpowiedzialnych za aktywację neuronów, czyli pobudzenie struktur mózgowych.

Najważniejszym neuroprzekaźnikiem biorącym udział w powstawaniu uzależnienia (i to nie tylko od nikotyny) jest dopamina. Dopaminę często nazywa się hormonem szczęścia, ponieważ odpowiada w dużej mierze za aktywację tzw. układu nagrody odpowiedzialnego za odczuwanie radości, szczęścia i przyjemności. To jedna z najbardziej istotnych mózgowych struktur związanych z powstawaniem uzależnień.

To oczywiście model uproszczony, ponieważ związki tytoniu z układem dopaminowym są o wiele bardziej skomplikowane – glutaminian, GABA, hipokretyny i neuropeptydy to różne substancje, które modyfikują wydzielanie i wychwyt dopaminy, pośrednio wpływając na działanie układu nagrody[3].

Regularne pobudzanie receptorów nikotynowych w mózgu prowadzi do osłabienia ich odpowiedzi na działanie nikotyny. Można powiedzieć, że receptor „przyzwyczaja się” do zwiększonego pobudzenia i zachodzą w nim strukturalne zmiany.

Normą dla mózgu staje się działanie na nikotynie. Proces ten nazywa się neuroadaptacją, a jego konsekwencją jest zwiększona tolerancja na substancję. W praktyce oznacza to, że z czasem mózg potrzebuje coraz więcej nikotyny, by uzyskać „normalną” odpowiedź receptora i odpowiedni poziom pobudzenia.

Procesy te są podstawą błędnego koła uzależnienia – dostarczanie nikotyny prowadzi do neuroadaptacji, czyli zwiększenia zapotrzebowania, stopniowo trzeba więc dostarczać coraz więcej nikotyny, która prowadzi do jeszcze większej adaptacji i tak w kółko.

Fizyczne uzależnienie od nikotyny

Fizyczne uzależnienie od nikotyny opiera się zatem na dwóch filarach. Pierwszy z nich to bezpośrednie działanie na układ nagrody – papieros sprawia, że człowiek czuje się lepiej. Drugi filar to neuroadaptacja i jej konsekwencje w postaci głodu nikotynowego pojawiającego się w okresach niepalenia. Negatywne doznania związane z abstynencją wywołują chęć sięgnięcia po papierosa w celu uniknięcia tych niepożądanych efektów.

Psychiczna zależność od nikotyny

Poza fizycznym aspektem uzależnienia od nikotyny istotne są również myśli, przekonania i zachowania związane z nałogiem. Przekładają się one na wykształcenie nawyków i rytuałów, które mają istotny wpływ na powstawanie i podtrzymanie uzależnienia.

Doskonale wiadomo, że palacze sięgają po papierosa w określonych sytuacjach – do porannej kawy, podczas przerwy w pracy czy wychodząc z domu. Te sytuacje, na zasadzie tzw. warunkowania, w sposób nieświadomy kojarzone są z paleniem i wykształca się automatyczny odruch sięgania po papierosa.

Przezwyciężenie uzależnienia psychicznego dla wielu osób stanowi nawet większy problem niż radzenie sobie z fizycznymi objawami odstawienia. Dlatego wiele form terapii skupia się właśnie na eliminowaniu nawyków i automatyzmów związanych z nałogiem.

Trzeba też pamiętać, że mechanizmy powstawania i utrzymywania uzależnienia są bardzo złożone. Udział mają w nich różne czynniki – postawa otoczenia, dostępność tytoniu, świadomość na temat jego działania, a nawet genetyka. Zrozumienie biologicznych i psychologicznych podstaw zachowań nałogowych jest jednak kluczem do podjęcia prawidłowych działań terapeutycznych.