Proces odstawiania nikotyny wymaga często zewnętrznych zasobów – w postaci wsparcia farmakologicznego i/lub psychologicznego. Jakie są najczęściej stosowane metody pracy z osobami uzależnionymi od palenia? Które z nich odnoszą dobry skutek terapeutyczny?
Spis treści
Metody behawioralne w leczeniu uzależnienia od papierosów
Leczenie uzależnienia metodami behawioralnymi może być realizowane na dwa sposoby. Pierwszy uwzględnia karę, a drugi tzw. pozytywne wzmocnienie, czyli nagrodę za nie sięganie po papierosa. Do tych pierwszych należy terapia awersyjna. Ma ona na celu wywołać w pacjencie skojarzenie niepożądanego działania – w tym przypadku palenia papierosów – z nieprzyjemnymi odczuciami. Osoba uzależniona w efekcie ma odczuwać wstręt przy paleniu. Do stosowanych na przestrzeni lat procedur należało m.in. [2]:
- dmuchanie pacjentowi w twarz nieświeżym, ciepłym dymem, podczas gdy palił,
- gwałtowne palenie, czyli zaciąganie się co 6 sekund aż do wykończenia papierosa albo do odczucia mdłości przez pacjenta,
- palenie osoby uzależnionej w trakcie koncentrowania swoich myśli na negatywnych odczuciach,
- podwojenie liczby wypalanych papierosów pomiędzy dwoma sesjami, łączone z ciągłym paleniem podczas sesji,
- zatrzymywanie dymu w ciele przez pół minuty i skupienie na wywołanych przez to nieprzyjemnych odczuciach.
Należy jednak pamiętać, że ta metoda wiąże się z przyjęciem dużej ilości toksyn z nikotyny, co jest bardzo szkodliwe dla zdrowia.
Inne podejście to kontrakt zawierany między terapeutą a pacjentem, mówiący o nagrodach za osiąganie kolejnych celów w walce z nałogiem [3]. Stosowano np. przyznawanie punktów pacjentom w terapii poznawczo-behawioralnej w zamian za utrzymywanie abstynencji. Zadaniem psychologa jest uświadamianie motywacyjnej siły tej metody. Dla pewności wymagało to jednak częstego badania wydychanego powietrza i moczu. Metoda ta nie zawsze jest skuteczna ze względu na wpływ nikotyny na zdolność odczuwania przyjemności. Oznacza to, że dla podświadomości nałogowca większą nagrodą jest zapalenie niż wstrzemięźliwość. [1]
Metody poznawczo-behawioralne w leczeniu nikotynizmu
W walce z uzależnieniem od tytoniu skuteczna może być również terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Ma ona wyposażyć pacjenta w umiejętności, niezbędne do podtrzymania abstynencji od papierosów. Zakłada ona, że do zachowań związanych z paleniem przyczyniają się określone negatywne wzorce myślowe. Zadaniem osoby uzależnionej jest ich zidentyfikowanie [4].
Co jeszcze daje terapia CBT? Pomaga w lepszym zrozumieniu nałogu. Pacjent zaczyna dostrzegać, co powoduje u niego codzienne palenie papierosów i jakie są wyzwalacze, prowadzące do sięgania po paczkę. Wypracowuje sobie zdrowe mechanizmy samokontroli i inne niż papierosy sposoby radzenia z trudnymi emocjami, np. złością czy stresem. Z pomocą terapeuty identyfikuje sytuacje wysokiego ryzyka – takie, które mogą spowodować powrót do palenia. [5]
Praca terapeutyczna często bazuje tutaj na tzw. „kajzerce” emocjonalnej. To model, który wiąże ze sobą myśli i emocje człowieka, a także objawy fizjologiczne oraz zachowania. Te cztery elementy oddziałują na siebie wzajemnie. Zmiana w jednej ze sfer może więc mieć następstwa w pozostałych trzech [4].
Terapie grupowe a rzucanie palenia
Efektywnym sposobem na podtrzymanie motywacji do zerwania z nałogiem jest terapia grupowa. W trakcie sesji terapeutycznych uczestnicy dzielą się swoim doświadczeniem w kwestii zrywania z nałogiem. Poznają ponadto mechanizmy, jakie stoją za uzależnieniem od nikotyny. Uświadamiają sobie skutki palenia i uczą się nazwać problem.
Na kolejnych spotkaniach uczestnicy dzielą się także swoimi sukcesami w walce z paleniem. Opowiadają o swoim samopoczuciu. Jest również przestrzeń na porozmawianie o porażkach i ich przyczynach. To cenne doświadczenie, pozwalające zyskać wgląd w siebie. Ponadto grupa stanowi miejsce, gdzie dostaje się wsparcie od kogoś, kto zmaga się z takimi samymi wyzwaniami – co jest kluczowe dla wielu osób [6].
Istnieją profesjonalne grupy wsparcia, spotykające się z osobą prowadzącą w roli formalnego lidera. To osoba z psychologicznym wykształceniem. Dba ona o prawidłowy przebieg spotkań i o to, by odbywały się w atmosferze zaufania i poczucia bezpieczeństwa. Cykl może obejmować np. 12 spotkań [7].
Metody farmakologiczne rzucania palenia
Farmakologiczne metody walki z nikotynizmem często idą w parze z metodami psychologicznymi. Wciąż sporą rolę w leczeniu odgrywa tu Nikotynowa Terapia Zastępcza (NTZ). Polega ona na kontrolowanym przyjmowaniu przez pacjenta zmniejszanych dawek nikotyny. Substancja ta występuje tu najczęściej pod postacią plastrów nikotynowych, tabletek podjęzykowych, gumy do żucia czy inhalatorów. Wybrane preparaty można zakupić bez recepty. [8]
Alternatywa to leki, które nie zawierają nikotyny. Przykładem są środki z cytyzyną. Wykazują one skuteczność w zwalczaniu uzależnienia nie tylko od papierosów tradycyjnych, ale też e-papierosów czy innych produktów z nikotyną w składzie. Pacjenci dobrze tolerują substancję czynną tego leku, a jego zażywanie pozwala uniknąć nieprzyjemnych objawów odstawienia przy rzucaniu palenia. [9] W leczeniu nałogu stosuje się również niekiedy bupropion, będący farmaceutykiem przeciwdepresyjnym. [8]
Samodzielne nazwanie i odkrycie zachowań związanych z paleniem i zrozumienie mechanizmu uzależnienia może być wyzwaniem. Nieocenione okazuje się tu wsparcie np. w postaci terapii grupowej czy terapii poznawczo-behawioralnej. Pomocą w rzuceniu nałogu jest też farmakoterapia. Warto rozważyć kompleksowe leczenie uzależnienia od nikotyny (np. łączące metodę farmakologiczną i psychoterapię), by żyć w abstynencji i pozbyć się uzależnienia od tytoniu.
Źródła:
- [1] C. López-Núñez, V. Martínez-Loredo, S. Weidberg et al., Voucher-based contingency management and in-treatment behaviors in smoking cessation treatment. International Journal of Clinical and Health Psychology 2016, vol. 16, issue 1, 30-38
- [2] P. Hajek, LF Stead, Aversive smoking for smoking cessation (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews 2001, Issue 3.
- [3] D. Boyd, What Is Contingency Contracting in Psychology? Dostęp online: https://www.zephoria.org/thoughts/archives/2023/07/18/what-is-contingency-contracting-in-psychology.html
- [4] R. Modrzyński, Pokonać uzależnienie. Praktyczne umiejętności dla osób zmagających się z uzależnieniem na podstawie terapii poznawczo-behawioralnej. Wyd. Difin, Warszawa 2024.
- [5] J. K. Czech, TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA W LECZENIU UZALEŻNIEŃ, cz. I. Dostęp online: http://janinaczech.pl/page1.html
- [6] B. Bętkowska-Korpała, J. Ryniak, B. Zawadzka i inni, Program grupowej terapii psychologicznej w kompleksowym leczeniu osób uzależnionych od nikotyny w ramach prewencji chorób układu krążenia: doświadczenia własne. Psychoterapia 2004, 4 (131): 69-76
- [7] J. Życińska, O rzuceniu palenia inaczej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2001 r.
- [8] E. Florek, W. Piekoszewski, Nikotynowa Terapia Zastępcza – metoda zerwania z uzależnieniem od tytoniu. Przegląd Lekarski, 2004/61/10
- [9] Ulotka leku Recigar, dostęp online: https://recigar.pl/ulotka/
