Od dziesięcioleci naukowcy donoszą o nowych odkryciach dotyczących wpływu palenia tytoniu na zdrowie. Powszechnie wiadomo, że palenie zwiększa ryzyko wystąpienia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), raka płuca, miażdżycy, a także innych chorób układu krążenia. Skutki nałogu stanowią bardzo poważne obciążenie dla systemu ochrony zdrowia w Polsce.
Spis treści
Wstęp
Jak wynika z danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, w Polsce od wielu lat niezmiennie główną przyczyną zgonów są choroby układu krążenia. Nawet w pandemicznych latach 2020 i 2021 odpowiadały, według wstępnych danych, za ok. 35% wszystkich zgonów w Polsce. W raporcie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Zakładu Higieny – Państwowego Instytutu Badawczego pt. „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania – raport za 2020 rok”, miażdżyca wymieniona jest jako 2. najczęstsza przyczyna zgonu ludności Polski. Co więcej, pośrednio, np. miażdżyca tętnic, przyczynia się do zgonu w powodu np. zawału serca czy udaru niedokrwiennego mózgu. Naukowcy z Kliniki Kardiologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku wskazują, że jednym z kluczowych czynników ryzyka miażdżycy jest palenie papierosów.
Czym jest miażdżyca?
Zgodnie z opisem choroby przedstawionym przez prof. Wiktora Szostaka miażdżyca to choroba powodowana pogrubieniem ścian dużych i średnich tętnic poprzez odkładanie się tzw. blaszek miażdżycowych, czyli miejscowego nagromadzenia cholesterolu i komórek zapalnych. Blaszki te powodują zwężenie światła tętnic, co powoduje utrudnienie przepływu krwi, a w konsekwencji prowadzi do niedotlenienia tkanek i narządów. Blaszki miażdżycowe najczęściej powstają w:
- tętnicach wieńcowych serca
- tętnicach szyjnych
- tętnicach mózgowych
- tętnicach kończyn dolnych.
Miejsca występowania zmian miażdżycowych korelują z wywoływanymi przez nie schorzeniami. Miażdżyca może prowadzić do choroby niedokrwiennej serca (znanej także jako choroba wieńcowa), udarów mózgu czy przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych. Miażdżyca postępuje przez lata i nierzadko jej pierwsze objawy występują w momencie, gdy zmiany miażdżycowe są już zaawansowane. Najczęściej przejawiają się bólem spowodowanym niedotlenieniem.
Wpływ palenia papierosów na rozwój miażdżycy
Miażdżyca to choroba cywilizacyjna i wieloczynnikowa. Autorki pracy „Assessment of Motivation of Patients with Peripheral Arterial Disease to Stop Smoking Based on Nina Schneider’s Test” wskazują, że w dużym stopniu postęp choroby zależy od naszego stylu życia. Do czynników ryzyka należy m.in. palenie tytoniu. Z badań przytoczonych przez autorki wynika, że palacze mają 2,2 razy większe ryzyko rozwinięcia się choroby wieńcowej niż osoby niepalące. Co więcej, przyczynia się także do skrócenia życia o średnio nawet 21 lat! Dużą rolę odgrywa w tym procesie fakt, że zmiany miażdżycowe postępują często niezauważalnie. Autorki wspominają o obserwacjach poczynionych w grupie potencjalnie zdrowych mężczyzn, którzy byli jednak nałogowymi palaczami. Wykryto u nich zwężenie tętnic nerkowych, a także stwierdzono występowanie zmian miażdżycowych.
W kontekście rozwoju miażdżycy u palaczy szczególnie warto zwrócić uwagę na dane, jakie prezentują autorzy pracy poświęconej paleniu papierosów w odniesieniu do postępów choroby miażdżycowej „Cigarette Smoking and Progression of Atherosclerosis: The Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) Study”. Jak wykazali, kluczowe znaczenie w rozwoju miażdżycy mają tzw. paczkolata. Oznacza to, że np. osoba, która paliła 2 paczki papierosów dziennie przez 10 lat, ma takie samo ryzyko rozwoju i postępu zmian miażdżycowych, jak palacz, który przez 20 lat palił średnio 1 paczkę dziennie. Co szczególnie istotne, nie miało to znaczenia, czy badany był ciągle aktywnym palaczem, czy też zerwał z nałogiem jakiś czas temu. Pozwala to postawić tezę, że palenie może mieć długotrwałe i nieodwracalne skutki dla układu sercowo-naczyniowego. Dla aktywnych palaczy powinien być to ważny sygnał ostrzegawczy i argument za tym, by zerwać z nałogiem jak najszybciej.
Walka ze zmianami miażdżycowymi
Wśród czynników występowania miażdżycy są takie, na które mamy bezpośredni wpływ. Jak przekonuje jeden z profesorów Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej, chcąc walczyć ze zmianami miażdżycowymi, powinniśmy w pierwszej kolejności zadbać o zdrowy styl życia. Oznacza to m.in. rzucenie palenia, wyrobienie zdrowych nawyków żywieniowych czy zwiększenie poziomu aktywności fizycznej. Te działania mogą przyczynić się do powstrzymania dalszego rozwoju zmian miażdżycowych.
Jednocześnie w celu walki z chorobą zaleca się także działania mające prowadzić do zmniejszenia poziomu cholesterolu we krwi. Z artykułu „Nowa generacja stentów w przezskórnym leczeniu interwencyjnym miażdżycowych zwężeń tętnic szyjnych w prewencji udaru mózgu: stenty siateczkowe redukują ryzyko śródzabiegowej i pozabiegowej zatorowości mózgowej” możemy dowiedzieć się, że np. farmakoterapia ukierunkowana na czyszczenie żył i tętnic jest jednym ze sposobów profilaktyki udaru niedokrwiennego mózgu spowodowanego miażdżycą. Jednocześnie autorzy pracy wskazują, że w przypadku zaawansowanych zmian, konieczne może okazać się zastosowanie stentów. Stenty, zwłaszcza nowej generacji, znacznie redukują ryzyko udaru.
Chociaż istnieją sposoby leczenia zmian miażdżycowych i wraz z rozwojem medycyny są one coraz skuteczniejsze, jak zauważają Wojciech Modrzejewski i Włodzimierz Musiał, ze społecznego punktu widzenia najważniejsze znaczenie ma profilaktyka pierwotna. W tym kontekście zmiana stylu życia obejmująca m.in. jak najszybsze rzucenie palenia powinna w perspektywie długofalowej przynieść najlepsze rezultaty.
Bibliografia
Howard G. et al., Cigarette Smoking and Progression of Atherosclerosis: The Atherosclerosis Risk in Communities (ARIC) Study, JAMA, 1998;279(2) s. 119–124.
Modrzejewski W., Musiał W., Stare i nowe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego — jak zahamować epidemię miażdżycy? Część I. Klasyczne czynniki ryzyka, (w:) Forum Zaburzeń Metabolicznych: pismo Polskiego Towarzystwa Praktycznej Terapii Otyłości, 2081–2450, T. 1, nr 2 (2010), s. 106–114.
Musiałek P. Mazurek A., Nowa generacja stentów w przezskórnym leczeniu interwencyjnym miażdżycowych zwężeń tętnic szyjnych w prewencji udaru mózgu: stenty siateczkowe redukują ryzyko śródzabiegowej i pozabiegowej zatorowości mózgowej, (w:) Kardiologia Inwazyjna 2017; 12(4), s. 43–48.
Sibu P Saha et al., Cigarette smoke and adverse health effects: An overview of research trends and future needs (w:) International Journal of Angiology, 2007 Autumn; 16(3), s. 77–83.
Szostak W. B., Miażdżyca – cz. 1: Choroba cywilizacyjna na tle wadliwego żywienia, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/miazdzyca-cz-1-choroba-cywilizacyjna-na-tle-wadliwego-zywienia/, dostęp 04.06.2022 r.
Sztuczka E., Szewczyk M., Assessment of motivation of patients with peripheral arterial disease to stop smoking based on Nina Schneider’s test, (w:) Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing, 2008; 2(1) s. 5–11.
Główny Urząd Statystyczny, Umieralność w 2021 roku. Zgodny według przyczyn – dane wstępne, źródło: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/statystyka-przyczyn-zgonow/umieralnosc-w-2021-roku-zgony-wedlug-przyczyn-dane-wstepne,10,3.html, dostęp 04.06.2022 r.
