Palenie papierosów jest szczególnie niebezpieczne dla nieletnich. Fizyczny i psychiczny wpływ nikotyny na ich organizmy wywołuje konsekwencje, które mogą ciążyć przez wiele lat. W tym artykule przybliżamy zagrożenia palenia papierosów przez dzieci i młodzież.
Rzucenie palenia po wpadnięciu w nałóg to kolosalny wysiłek, choć bardzo wart zachodu. Istnieją środki farmakologiczne wspierające dorosłych w tym procesie – plastry nikotynowe lub tabletki Recigar. Nie wszystkie nadają się do stosowania w dowolnym wieku. Najlepiej nie dawać nikomu złego przykładu i rzuć co prędzej. Jak to się jednak dzieje, że papierosy dla dzieci wydają się atrakcyjne?
Dlaczego dzieci i młodzież sięgają po papierosy?
Młodzi ludzie bywają podatni na wpływy bardziej niż dorośli. Ich decyzja o sięgnięciu po pierwszego papierosa to przede wszystkim efekt naśladowania kogoś szanowanego – lubianych dorosłych lub starszych kolegów, którzy palą. Mamy tu też do czynienia z presją rówieśniczą. Nastolatkowie mają silną potrzebę akceptacji przez swoją grupę. Wynika to nieraz ze zbyt niskiej samooceny – taki człowiek może chcieć na siłę udowadniać, że jest coś wart. Powszechne jest usiłowanie zaznaczenia swojej rzekomej dojrzałości, często na chybione sposoby – poprzez nieposłuszeństwo wobec autorytetów czy sięganie po używki. Wskutek tego papierosy palą nawet 11-latkowie [1].
Do pierwszego w życiu dymka może skłaniać typowa dla młodzieży ciekawość w poznawaniu świata. Kolejnym czynnikiem emocjonalnym jest dreszczyk ekscytacji, towarzyszący sięganiu po tzw. zakazany owoc wbrew rodzicom czy nauczycielom [2].
„Dziedziczenie” palenia
Dzieci palaczy częściej zostają palaczami – to fakt potwierdzony w szeroko zakrojonych badaniach w USA. Okazało się, że 89% spośród dzieci rodziców-palaczy paliło przed ukończeniem 18. roku życia co najmniej pół paczki dziennie! W tej samej grupie wiekowej zaledwie 8% dzieci osób nigdy niepalących paliło, ale tylko do 5 sztuk dziennie [3]. Młodzi ludzie bacznie obserwują otoczenie i łatwo przejmują zeń złe nawyki, lecz ciężko uczą się tych dobrych. Rodzicowi bardzo trudno będzie przekonać kogoś o szkodliwości palenia, jeśli on sam jest przesiąknięty zapachem tytoniu. Sprzeczność między słowami i zachowaniem jest, niestety, rażącym przykładem hipokryzji. Zauważą to nawet małe dzieci.
Wpływ palenia na zdrowie młodych ludzi
Palenie papierosów przez młodzież powoduje szereg skutków na tyle odległych w czasie, że wystąpią one już w dorosłym życiu. Pokrywają się one z następstwami dla palących dorosłych. Tu skupimy się więc przede wszystkim na objawach raczej niewystępujących u pełnoletnich palaczy.
Układ oddechowy
Rak płuc jest bardzo znaną konsekwencją palenia, lecz rozwija się on powoli – młodzież doświadcza go sporadycznie. Co innego astma, która zazwyczaj rozpoczyna się właśnie w dzieciństwie. Jest ona predysponowana genetycznie, ale nie musi mieć bardzo ostrego przebiegu. Niestety, palenie bierne zaognia ją. Wdychanie dymu pogarsza zarówno ogólny stan chorego, jak i może wywołać niebezpieczny atak astmy. Palenie zwiększa też ryzyko różnych infekcji (przeziębienia, anginy, zapalenia płuc i oskrzeli). Palącej młodzieży nie omija także ogólne osłabienie układu oddechowego. Objawia się to świszczącym oddechem i kaszlem [4].
Rozwój mózgu
Niektóre części ludzkiego mózgu rozwijają się aż do wczesnej dorosłości, a regularne dostarczanie nikotyny nie jest dla tego procesu obojętne. Badania wykazały zmniejszoną aktywność kory przedczołowej proporcjonalnie do długości uzależnienia u młodych osób. Skutkuje to zmniejszeniem zdolności zapamiętywania i koncentracji.
Eksperymenty na szczurach wykazały, że wpływ nikotyny na układ nerwowy jest najsilniejszy podczas okresu dojrzewania. Co więcej, w tym wieku efekty narażenia na tę substancję są najtrwalsze [5].
Konsekwencje dla zdrowia psychicznego
Wpływ nikotyny na psychikę nie jest jednoznacznie poznany. Trudno uchwycić tę relację nawet w wieloletnich badaniach na całych populacjach młodzieży. Wykazywano jednak, że znacząco wcześniej i częściej palaczami zostają osoby narażone na zaburzenia depresyjne, lękowe i afektywne. Raport Chirurga Generalnego USA z 2012 r. nie wyciąga w tej sprawie definitywnych wniosków. Nie wiadomo na pewno, czy palenie jest bardziej przyczyną, czy skutkiem tych zaburzeń – jest jednak niepokojącym sygnałem [6].
Zahamowanie wzrostu i problemy rozwojowe
Wpływ dymu tytoniowego na rozwój fizyczny w okresie dojrzewania jest najbardziej widoczny w układzie oddechowym. Dotyczą ich pewne nieodwracalne skutki palenia papierosów: niższa pojemność i sprawność płuc, a także wyższe ryzyko późniejszego rozwoju raka płuc i POChP [5].
Norweskie badanie młodzieży z 2021 r. wykazało, że używanie przez nich tabaki lub papierosów miało wpływ na mineralizację kości. Ich rozwój został w widoczny sposób zahamowany, co skutkować może większą łamliwością i ryzykiem osteoporozy po latach [7].
E-papierosy i podgrzewacze tytoniu – nowe zagrożenia dla młodego pokolenia
Nowinki technologiczne szczególnie oddziałują na młodych ludzi, chcących podkreślić swoją odrębność od starszego pokolenia. Dlatego palenie wyrobów tytoniowych nowego typu bywa pierwszym w życiu kontaktem z nikotyną [2].
Istnieją pewne różnice w poziomach niebezpiecznych substancji wdychanych z tradycyjnych papierosów i nowoczesnych zamienników. To jednak za mało, żeby te ostatnie były bezpieczne. Np. w tytoniu podgrzewanym znajdziemy formaldehyd na poziomie 82% zawartości z papierosów i akroleinę na poziomie 85%. Rzekome zalety tych produktów – mniej dymu, mniej drażniący smak – stają się z czasem wadami. Ułatwiają bowiem częste zaspokajanie głodu nikotynowego, co umacnia nałóg, a nie walczy z nim [8].
Długofalowe skutki palenia e-papierosów doprowadziły w 2019 r. do rozpoznania nowej choroby o akronimie EVALI – to rodzaj uszkodzenia płuc, niekiedy śmiertelnego. Wywołuje ją przede wszystkim wdychanie octanu witaminy E, obecnego w liquidach tytoniowych. Co ciekawe, ta sama substancja jest całkiem bezpieczna w kremach do skóry [9].
Bierne palenie – zagrożenie dla dzieci
Ten problem sprawia, że nałogowy palacz nieuchronnie szkodzi swoim potomkom. Bierne palenie zwiększa ryzyko śmierci łóżeczkowej niemowląt (SIDS), a u starszych nasila ataki astmy. Naraża je także na częstsze infekcje ucha i układu oddechowego. To dotyczy wpływu biernego palenia na dzieci. Poza tym są one narażone na inne zagrożenia – takie same, jak dorośli.
Poważnym błędem wychowawczym jest przyzwyczajanie dzieci do papierosów. Mieszkając z palaczem, wykształcają sobie one tolerancję na dym. Nabierają też przekonania, że palenie jest czymś normalnym, przez co łatwiej im wpaść w nałóg.
Skutki krótkoterminowe i długoterminowe
Efekty pierwszych w życiu papierosów są natychmiastowe: podrażnienie, ślinotok, kaszel. U osób bez tolerancji objawy te utrzymują się do kilku godzin po krótkim narażeniu na dym tytoniowy. Niestety, wiele przewlekłych chorób dorosłych ma swoje źródła w ich dzieciństwie. Skutki palenia w młodym wieku to m.in.:
- zmniejszenie wydolności płuc, co skutkuje słabszą kondycją fizyczną;
- narażenie na wczesnego raka płuc i POChP;
- zmiany w układzie krążenia, np. stany zapalne naczyń krwionośnych, przerost serca;
- miażdżyca wieńcowa – pojawia się nawet przed 20. rokiem życia;
- nawet o 60% zwiększone szanse zachorowania na cukrzycę.
Palenie powiązano ponadto m.in. z innymi typami nowotworów, bezpłodnością i zaburzeniami psychicznymi. Młodzi palący nie są nimi zagrożeni bardziej, lecz przez wczesną ekspozycję na trujący dym niebezpieczeństwo chorób pojawia się wcześniej [6].
Jak chronić dzieci przed paleniem?
Przede wszystkim warto dawać dobry przykład. Jeżeli rodzice szczerze uważają, że palenie jest szkodliwe i zbędne, ich dzieci mają wielką szansę nigdy nie popaść w nałóg. Jeżeli sami palą, powinni przyznać, że jest to ich słabość i z nią walczyć. Tutaj można własnym przykładem nauczyć otwartości i sięgania po pomoc psychologiczną i farmakologiczną, jak np. Recigar.
Pomimo tego młodzi ludzie mogą chcieć zaryzykować. Gdy dowiemy się, że nastolatek pali papierosy, nie należy reagować zbyt impulsywnie. Lepiej jest porozmawiać możliwie rzeczowo, edukacyjnie. Zaprezentowanie złych skutków palenia powinno być łatwe. W Internecie jest mnóstwo filmików, relacji, artykułów oraz rzetelnej naukowej wiedzy na ten temat. Uwaga: niektóre prezentacje są drastyczne, np. wygląd płuc po latach palenia [1].
Podsumowanie
Palenie szkodzi wszystkim, ale młodzi ludzie należą do grupy podwyższonego ryzyka. Możliwość pozostawienia trwałych śladów na zdrowiu sprawia, że najlepiej nie dopuścić do ich uzależnienia. Rodzice mogą działać przez dobry przykład, edukację i walkę z własnym nałogiem. Dlatego wybierz Recigar, aby wygrać z papierosem – nie tylko dla siebie, ale dla Twojej rodziny!
Źródła:
- [1] David Brizier, Rzuć palenie dla bystrzaków. Wyd. Helion, Gliwice 2007
- [2] I. Przepiórka, Jak rzucić palenie – Pierwszy papieros. Dostęp online: https://jakrzucicpalenie.pl/pierwszy-papieros/
- [3] M. Vuolo, J. Staff, Parent and child cigarette use: a longitudinal, multigenerational study. Pediatrics. 2013 Sep;132(3):e568-77
- [4] U.S. Center for Disease Control and Prevention, Health Problems Caused by Secondhand Smoke. 31.01.2025. Dostęp online: https://www.cdc.gov/tobacco/secondhand-smoke/health.html
- [5] National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (US), Office on Smoking and Health, The Health Consequences of Smoking – 50 Years of Progress: A Report of the Surgeon General. Atlanta (GA): Centers for Disease Control and Prevention (US); 2014
- [6] National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion (US), Office on Smoking and Health, Preventing Tobacco Use Among Youth and Young Adults: A Report of the Surgeon General. Atlanta (GA): Centers for Disease Control and Prevention (US); 2012. 2, The Health Consequences of Tobacco Use Among Young People
- [7] O. A. Nilsen, N. Emaus, T. Christoffersen et al., The influence of snuff and smoking on bone accretion in late adolescence. The Tromsø study, Fit Futures. Arch Osteoporos. 2021 Sep 27;16(1):143
- [8] I. Przepiórka, M. Cedzyńska, Jak rzucić palenie – Moda na „zamienniki”. Dostęp online: https://jakrzucicpalenie.pl/moda-na-zamienniki/
- [9] M. Majewska, EVALI – nowa choroba płuc związana z e-papierosami. Puls Medycyny, 23.01.2020. Dostęp online: https://pulsmedycyny.pl/medycyna/choroby-ukladu-oddechowego/evali-nowa-choroba-pluc-zwiazana-z-e-papierosami/
