Wpływ emocji na uzależnienie od nikotyny

Badania pokazują, że przeciętny palacz w Polsce potrzebuje aż 7 prób, aby rozstać się z nałogiem.[1] Uzależnienie od nikotyny jest bowiem chorobą przewlekłą i nawracającą. Rzucając palenie, trzeba więc liczyć się z wysokim prawdopodobieństwem porażki.

Nie oznacza to jednak, że nie warto próbować. W zwiększeniu szans na sukces pomóc może zrozumienie mechanizmów uzależnienia, a także emocji związanych z powstawaniem i podtrzymywaniem nałogu oraz z remisją, czyli powrotem do palenia.

Spis treści

Rola emocji w mechanizmach uzależnienia

Nikotyna jest substancją psychoaktywną, co oznacza, że działa na układ nerwowy. Pobudza receptory nikotynowe znajdujące się w mózgu. Rezultatem jest zwiększone wydzielanie neuroprzekaźnika zwanego dopaminą. Dopamina odpowiada natomiast za działanie tzw. układu nagrody – struktury mózgowej, która zawiaduje takimi emocjami jak poczucie przyjemności, radości i szczęścia[2].

Za podstawę uzależnienia od nikotyny (i wielu innych rzeczy) uznać można zatem subiektywną przyjemność płynącą z jej zażywania. Jednak działanie układu nagrody jest bardziej skomplikowane.

Regularne dostarczanie nikotyny do organizmu prowadzi do osłabienia reakcji receptorów na jej obecność. Mówiąc prościej, mózg przyzwyczaja się do obecności nikotyny i tonuje swoje reakcje. W konsekwencji wykształca się tolerancja. Teraz, aby osiągnąć przyjemność, którą palaczowi dawały papierosy na początku, trzeba ich wypalić znacznie więcej.

Ponadto, wraz z rozwojem uzależnienia, mózg uczy się, że pobudzenie nikotynowe jest czymś normalnym. Przy jej braku pracuje więc mniej wydajnie. Pojawiają się objawy abstynencyjne – pogorszenie koncentracji, głód nikotynowy, a także zaburzenia nastroju, np. drażliwość, wybuchy agresji i ogólne złe samopoczucie.

Emocje odgrywają więc zasadniczą rolę zarówno w powstawaniu nałogu, jak i jego podtrzymaniu.

Emocje i rzucanie palenia

Emocje można jednak wykorzystać. Uczucia związane z paleniem mogą być doskonałym źródłem motywacji do zmiany. Poczucie winy, że trujemy siebie i innych, wstyd związany z negatywnym postrzeganiem palenia przez otoczenie, a także duma z powstrzymania się od sięgnięcia po papierosa – te stany emocjonalne mogą stać się podstawą budowania silnej chęci do wyjścia z nałogu.

Trzeba też pamiętać, że uzależnienie to nie tylko aspekt fizyczny, związany z działaniem nikotyny na układ nerwowy. Uzależnienie psychiczne opiera się o wyuczone nawyki. Nawyki są reakcjami automatycznymi, wykonywanymi bezwiednie i bezrefleksyjnie. Ich powstawanie wiąże się z nieświadomym kojarzeniem różnych czynników wyzwalających z jakąś reakcją (w tym przypadku z sięgnięciem po papierosa).

Istotne jest to, że takim wyzwalaczem może być zarówno element sytuacji zewnętrznej (dla wielu osób jest to np. zapach kawy), jak i stan wewnętrzny, np. konkretna emocja. Doskonale wiemy, że wielu palaczy sięga po papierosa w odpowiedzi na stres, smutek i inne nieprzyjemne emocje

Umiejętność zapanowania nad własnymi emocjami jest więc kluczowa dla powodzenia rzucania nałogu. Wykształcenie nowych, zdrowych metod radzenia sobie ze stresem to niezbędny element każdej terapii.

Powrót do palenia

Skoro przeciętnie potrzeba aż 7 prób, aby skutecznie zerwać z nikotyną, większość osób rzucających palenie doświadcza porażek. Powrót do palenia może wyzwalać bardzo silne emocje, z którymi trudno się uporać. Dla wielu osób porażka w rzucaniu palenia wiąże się z utratą poczucia kontroli, wstydem, zażenowaniem oraz lękiem o własne zdrowie. Często zdarza się, że papieros staje się remedium na te emocje. Palimy, bo czujemy się źle, a czujemy się źle, bo palimy. To typowe błędne koło uzależnienia.

Warto tu wspomnieć o tym, że wbrew powszechnej opinii nikotyna wcale nie uspokaja. Jest wręcz odwrotnie. Podnosi ona ciśnienie, mobilizuje organizm i pobudza. Dostarcza jednak zastrzyk dopaminy, więc rzeczywiście czujemy się lepiej, ale nie ma to nic wspólnego z redukcją stresu.

Negatywne emocje pojawiające się na skutek nieudanego rzucenia można jednak przekuć w coś pozytywnego – w motywację do podjęcia kolejnej próby. Bogatsi o doświadczenie porażki i jej emocjonalne konsekwencje przy następnym podejściu będziemy się bardziej starać.

Kontrola emocji

Skoro emocje mają takie znaczenie na każdym etapie uzależnienia, kontrola i regulacja własnych stanów emocjonalnych jest kluczowa dla zerwania z nałogiem i uporania się z objawami odstawienia. Istnieje bardzo wiele technik radzenia sobie z emocjami, a ich skuteczność zależy od osobowości i indywidualnych zasobów czy preferencji każdej jednostki. Warto jednak wspomnieć o kilku ogólnych zasadach zarządzania własnymi uczuciami.

Po pierwsze nie ma szans na kontrolę emocjonalną bez uświadomienia sobie, co przeżywamy. Monitorowanie własnych reakcji emocjonalnych to pierwszy krok do zrozumienia, w jakich sytuacjach sięgamy po papierosa. To wcale nie jest tak oczywiste, jak nam się wydaje. Wiele osób ma poważne problemy z przyznaniem się do przeżywania smutku, żalu czy złości, ponieważ emocje te postrzegane są jako przejaw słabości.

Drugą istotną zasadą regulacji emocji jest to, by swoje reakcje kierować na ich źródło. Uzależnienia są bardzo częstą formą ucieczki od problemów i prawdziwej konfrontacji z własnymi emocjami. Redukcji stresu należy szukać w eliminacji jego źródła, a nie w używkach.

Dopiero świadomość własnych uczuć i ich źródeł umożliwia skuteczną regulację. Stosowanie technik relaksacyjnych, pogłębienie oddechu, odwracanie uwagi od sytuacji stresowych i inne metody radzenia sobie z własnym pobudzeniem emocjonalnym są oczywiście bardzo ważne.

Warto wykształcić sobie repertuar kilku takich metod, aby skutecznie nad sobą panować. To szczególnie istotne w pierwszych tygodniach po rzuceniu palenia, kiedy emocjonalna huśtawka jest największa, a osoba rzucająca jest drażliwa i skora do wybuchów.

Kontrola emocji przydaje się jednak nie tylko w walce z nałogiem. To jedna z najważniejszych, a jednocześnie najbardziej niedocenianych kompetencji psychicznych, które przydają się w wielu sytuacjach. Warto więc mieć świadomość roli, jaką emocje pełnią w naszym życiu i kształcić umiejętność zarządzania nimi.