Jak wynika z danych raportu „Palenie tytoniu – najważniejszy czynnik ryzyka zdrowotnego w Polsce”, przygotowanego w 2024 r. przez Instytut Człowieka Świadomego, ok. 8 milionów Polaków codziennie wypala przynajmniej 1 papierosa [1]. Z kolei Towarzystwo Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom, podaje informacje, że nawet 10 milionów Polaków może być nałogowymi palaczami. Co więcej, osoby te palą średnio od 15 do 20 papierosów dziennie. I chociaż 70% palących chce rzucić palenie, jedynie 3% udaje się to zrobić, zdając się na silną wolę [2]. Ta dysproporcja sugeruje znaczącą potrzebę edukacji na temat wsparcia w rzucaniu palenia przy pomocy środków takich, jak Recigar.
Duża liczba papierosów wypalanych dziennie przez Polaków sprawia również, że nie sposób nie zadać pytań o palenie papierosów w pracy. Czy w przepisach funkcjonuje specjalna przerwa dla palaczy? Z czym może wiązać się palenie w pracy? Wreszcie, czy można zakazać palenia w pracy? Warto dowiedzieć się, co na ten temat mówią przepisy prawa pracy.
Co mówi Kodeks Pracy o przerwach?
Najważniejszą ustawą regulującą przepisy z zakresu prawa pracy w Polsce jest Kodeks Pracy. Jest to dość obszerny dokument, posiadający ponad 300 artykułów i regulujący m.in. takie zagadnienia, jak czas przerwy przysługujący pracownikowi. Kodeks Pracy określa m.in. jak długa przerwa i ile takich przerw przysługuje każdemu pracownikowi w zależności od dobowego wymiaru czasu pracy. Zgodnie z artykułem 134. pracownicy mają prawo do następujących przerw:
- co najmniej 1 przerwy, trwającej nie krócej niż 15 minut w ciągu dnia pracy, jeżeli wymiar czasu pracy danego pracownika wynosi co najmniej 6 godzin;
- co najmniej 2 przerw, trwających nie krócej niż 15 minut w ciągu dnia pracy, jeżeli wymiar czasu pracy danego pracownika wynosi co najmniej 9 godzin;
- co najmniej 3 przerw, trwających nie krócej niż 15 minut w ciągu dnia pracy, jeżeli wymiar czasu pracy danego pracownika wynosi co najmniej 16 godzin [3].
Czas przerwy a czas pracy
Zgodnie z § 2 opisanego wyżej artykułu 134 Kodeksu Pracy, powyżej wymienione przerwy wliczają się do czasu pracy. Sprawa jest zatem klarowna: każdy, kto pracuje co najmniej 6 godzin w ciągu dnia, ma prawo do przerwy trwającej co najmniej 15 minut. Im dłuższy wymiar czasu pracy, tym więcej możliwych do wykorzystania takich przerw. Przerwy przysługujące w czasie pracy pracownik może wykorzystać w dowolny sposób.
Dodatkowe przerwy za pracę przed komputerem
Oprócz Kodeksu Pracy, kwestię przerw w pracy mogą regulować także inne akty prawne. Przykładem jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Zgodnie z jego postanowieniami, pracownik, który obsługuje monitor ekranowy przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy i nie ma zapewnionej możliwości łączenia tej pracy z innymi rodzajowo pracami, które nie obciążają narządu wzroku, na każdą godzinę takiej pracy ma prawo do co najmniej 5-minutowej przerwy, która również jest wliczana do czasu pracy [4].
Palenie w pracy a kodeks pracy
Jak wygląda natomiast kwestia przerw w pracy na palenie papierosów? Taka nie została w ogóle uwzględniona w przepisach Kodeksu Pracy. Polskie prawo nie reguluje wprost tej kwestii, a jednocześnie nie wprowadza dodatkowych ograniczeń. Zastanawiając się, czy pracownik decyduje o sposobie wykorzystania przerwy, odpowiedź jest twierdząca. To oznacza, że pracownik wykonujący pracę na podstawie umowy o pracę, może wykorzystać np. przysługującą mu 15-minutową przerwę na podstawie przepisów Kodeksu Pracy właśnie na to, by zapalić papierosa.
Przerwa na papierosa a przepisy BHP
Kwestia przerwy na papierosa nie została również uwzględniona w przepisach rozporządzenia dotyczącego bezpieczeństwa i higieny pracy. W tym rozporządzeniu pojawia się jednak możliwość korzystania z dodatkowych przerw za pracę przy monitorze. Czy pięć minut przerwy od komputera można wykorzystać na papierosa? W świetle przepisów nic nie stoi na przeszkodzie, jednak trzeba mieć na uwadze krótki czas na taką czynność. Opuszczenie stanowiska pracy na dłuższy okres może nie być traktowane już jako przerwa wynikająca z przepisów i może wiązać się z konsekwencjami dla pracownika.
Przepisy BHP regulują jednak inne kwestie związane z paleniem, w tym m.in. wymieniają miejsca, w których obowiązuje całkowity zakaz palenia. W przeszłości regulowały także obowiązek wyznaczenia miejsca do palenia w zakładzie pracy, jednak w 2011 r. przepis ten został uchylony i obecnie utworzenie takich miejsc, jak np. palarnia dla pracowników czy wyznaczone miejsce do palenia w zakładzie pracy jest wyłącznie w gestii pracodawcy [5].
Czy pracownik ma prawo do przerwy na papierosa?
W świetle polskich przepisów, przerwa na papierosa nie jest obowiązkowa. Jednak czy pracodawca może zarządzić większą ilość przerw, by pracownicy mogli np. udać się na papierosa? Formalnie prawo tego nie reguluje, a zatem decyzja należy do pracodawcy. Regulamin wewnętrzny zakładu pracy może określać szczegółowe zasady w tym zakresie. Może zarówno określać przysługujące dodatkowe przerwy, jak też wprowadzać całkowity zakaz palenia na terenie zakładu pracy.
Czy pracodawca może zakazać palenia papierosów?
Z analizy opublikowanej przez Biuro Analiz Sejmowych pt. „Koszty palenia tytoniu w Polsce” autorstwa Wojciecha Stefana Zgliczyńskiego wynika, że koszty palenia papierosów dla polskiej gospodarki stanowią równowartość ok. 10% PKB [6]. To koszty z perspektywy makroekonomicznej. Ale nawet na poziomie pojedynczego zakładu pracy, palenie papierosów może powodować dodatkowe koszty. Czy wobec tego pracodawca może zakazać palenia papierosów swoim pracownikom?
Biorąc pod uwagę możliwości, jakie daje prawo pracy, pracodawca może wprowadzić jedynie zakaz palenia w miejscu pracy czy na terenie zakładu. Jednocześnie w myśl ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, jest zobowiązany umieścić w widocznych miejscach stosowne oznaczenia informujące o zakazie palenia wyrobów tytoniowych czy elektronicznych papierosów [7]. Natomiast nie może wpływać na to, czy pracodawca pali w swoim czasie wolnym i nie może również z tego powodu dyskryminować pracowników.
Konsekwencje nadużywania przerw na palenie
Jakie mogą być konsekwencje nadużywania przerw na palenie? Wszystko zależy od przepisów i regulaminów w tym zakresie. Kara za palenie w pracy, w przypadku naruszenia zakazu palenia wynikającego z przepisów BHP na mocy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej może wynosić nawet do 500 zł grzywny na podstawie mandatu karnego nałożonego przez uprawniony do tego organ. Nie jest to jednak konsekwencja wyciągana bezpośrednio przez pracodawcę.
Z kolei kara za palenie papierosów w pracy ze strony pracodawcy może być nałożona przez pracodawcę w przypadku stwierdzenia naruszeń wewnętrznego regulaminu pracy. Jeżeli np. rozliczanie czasu pracy wskazuje, że pracownik nadużywa przerw, które wykorzystuje właśnie na palenie, to konsekwencją mogą być np. kara upomnienia czy kara nagany – taką możliwość daje art. 108 Kodeksu Pracy. Co więcej, za nieprzestrzeganie przepisów BHP pracodawca może nałożyć na pracownika nawet karę pieniężną. A czy możliwe jest zwolnienie dyscyplinarne za palenie papierosów w pracy? Pracodawca może zdecydować się na taki krok np. w przypadku nagminnego nadużywania przerw. Palenie w tym przypadku nie jest jednak powodem ewentualnego rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, a sam fakt uporczywego naruszania przepisów, np. nadużywanie przerw, łamanie zakazu palenia.
Jak rzucić palenie i uniknąć problemu przerw?
Z perspektywy pracownika najkorzystniejszą sytuacją w odniesieniu do zagadnienia palenie a prawo pracy, jest po prostu abstynencja. Wówczas nie trzeba przejmować się tym, czy pracodawca zezwala na palenie na terenie zakładu pracy, czy może obowiązuje całkowity zakaz palenia. Co więcej, rzucenie palenia wiąże się z szeregiem korzyści zdrowotnych już od pierwszego dnia wdrożenia w życie, wliczając w to spadające ryzyko zawału serca. Listę korzyści zdrowotnych, jakie można odnieść na przestrzeni czasu po podjęciu decyzji o rzuceniu palenia, można znaleźć m.in. na stronach Narodowego Funduszu Zdrowia [8].
Jak piszą Taleen Karnieg i Xiang Wang na łamach Canadian Medical Association Journal, skuteczne wsparcie w rzucaniu palenia zapewnia cytyzyna. To substancja czynna znajdująca się w składzie leku Recigar. Przytoczone w artykule badania wskazują, że skuteczność takiego podejścia jest wyższa nawet o 59% w porównaniu do placebo [9]. Skuteczne rzucenie palenia jest zatem na wyciągnięcie ręki i pozwala odnieść liczne korzyści, zarówno w kwestii zdrowia, jak też życia zawodowego.
Źródła:
- [1] https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/dlaczego-warto-rzucic-palenie, dostęp 2 kwietnia 2025 r.
- [2] https://www.prawo.pl/kadry/jakie-wymogi-higieniczne-powinno-spelniac-pomieszczenie-dla-osob-palacych,187666.html
- [3] https://www.tppu.org/czytelnia/91-kacik-statystyczny-na-temat-palenia, dostęp. 2 kwietnia 2025 r.
- [4] Karnieg T, Wang X. Cytisine for smoking cessation. CMAJ. 2018 May 14;190(19):E596. doi: 10.1503/cmaj.171371. PMID: 29759967; PMCID: PMC5953578.
- [5] Raport Instytutu Człowieka Świadomego „Palenie tytoniu – najważniejszy czynnik ryzyka zdrowotnego w Polsce”, Warszawa 2024.
- [6] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 1 grudnia 1988 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz.U. 1998 nr 148 poz. 973.
- [7] Zgliczyński W.S., Koszty palenia tytoniu w Polsce, Biuro Analiz Sejmowych, zagadnienia społeczno‑gospodarcze, nr 7 (309), 31 sierpnia 2023 r.
- [8] Ustawa z dn. 26 czerwca 1974 r., Kodeks pracy, Dz. U. 1974 Nr 24 poz. 141.
- [9] Ustawa z dn. 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, Dz. U. 1996 Nr 10 poz. 55.
