Jednym z określeń pojawiających się regularnie w kontekście palenia papierosów jest tzw. „bierne palenie”. Czym ono jest? Jakie są jego skutki? W jaki sposób wpływa na zdrowie różnych osób? Dowiedz się więcej na temat biernego palenia i jego możliwych konsekwencji.
Spis treści
Zagadnienie wpływu palenia papierosów na zdrowie ludzkie jest przedmiotem badań naukowych od wielu dekad. Wśród tematów podejmowanych przez badaczy jest także temat biernego palenia. Jak się okazuje, jest to zagadnienie, które może dotykać istotnej części społeczeństwa. Według badań przeprowadzonych na zlecenie Komisji Europejskiej, ok. 31% Europejczyków jest narażonych na bierne palenie w domu, pracy, podczas aktywności rekreacyjnych, w instytucjach edukacyjnych czy publicznych. To więcej niż aktywnych palaczy, których odsetek, według tych danych, stanowi 24% [1].
Czym jest bierne palenie?
Mając na uwadze, że niemal co trzeci mieszkaniec Unii Europejskiej jest narażony na bierne palenie, naturalne staje się pytanie, czym owo bierne palenie jest? Jak informuje na swoich stronach internetowych Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), bierne palenie polega na przebywaniu w pobliżu osób palących papierosy i wdychanie powietrza zanieczyszczonego przez mieszaninę bocznego strumienia dymu z końcówki papierosa oraz dymu wydychanego przez palacza. Narażenie na nie jest większe w pomieszczeniach zamkniętych, niż bierne palenie na powietrzu, jednak bez względu na lokalizację, bierne palenie dotyczy zarówno biernego palacza jak i czynnego palacza [2].
Biorąc pod uwagę spotykane w literaturze określenia, może ono być także nazywane np. jako dym z drugiej ręki – co wzięło się od anglojęzycznego określenia „second-hand smoke”, pasywne palenie czy bierne wdychanie dymu tytoniowego.
Wiedząc już co to jest palenie bierne, kolejnym krokiem jest pytanie o jego wpływ na palaczy jak i osoby niepalące. Jak się okazuje, skutki biernego palenia mogą być bardzo szkodliwe dla zdrowia. Z informacji przytaczanych przez Krzysztofa Nesterowicza w artykule „Bierne palenie zabija”, wynika, że przebywanie w pomieszczeniach z palaczami, a konkretnie mieszkanie z osobą czynnie palącą zwiększa o ok. 25-30% ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca u osoby niepalącej [3].
Dlaczego bierne palenie jest szkodliwe?
Ekspozycja na dym papierosowy, która towarzyszy biernemu paleniu, ma istotny wpływ na organizm człowieka. Jak wynika z informacji zamieszczonych na stronach Ministerstwa Zdrowia: „boczny strumień dymu tytoniowego zawiera od 5 do 15 razy więcej tlenku węgla i od 2 do 20 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez palaczy” [4]. Co więcej, dym z papierosów zawiera także szereg innych substancji, w tym np. alergizujące, podrażniające błonę śluzową nosa, kaszel, a także kancerogenne substancje, jak np. formaldehyd. Co ciekawe zawarta w papierosach nikotyna nie jest na liście substancji kancerogennych. Wdychanie dymu zawierającego długą listę szkodliwych substancji nie może być obojętne dla zdrowia.
Czy bierne palenie jest bardziej szkodliwe niż czynne?
Skoro przebywanie w towarzystwie osób palących papierosy może mieć negatywne skutki dla zdrowia, to nasuwa się pytanie, czy bierne palenie jest bardziej szkodliwe dla zdrowia niż czynne palenie? Nie jest ono nieuzasadnione, biorąc pod uwagę fakt, że, jak powiedział prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem, kierownik Katedry i Kliniki Onkologii i Radioterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego w wypowiedzi dla Polskiej Agencji Prasowej, boczny strumień dymu, czyli ten wydobywający się z końcówki papierosa, zawiera więcej szkodliwych substancji, niż główny strumień dymu, którym zaciąga się palacz [5].
Odpowiedź na tak postawione pytanie nie jest jednoznaczna, a to wynika z faktu, że osoba czynnie paląca papierosy również jest narażona na toksyczny dym powstający w trakcie biernego palenia. Tym samym szkodliwy efekt biernego palenia będzie dotyczył również i czynnego palacza.
Skutki biernego palenia
Bierne palenie może mieć skutki zdrowotne identyczne jak czynne palenie w przypadku osoby palącej. Przykład stanowi chociażby alergia czy astma. Jak informuje Polskie Towarzystwo Alergologiczne, na portalu dla pacjentów, jednym z głównych czynników powstawania astmy jest właśnie palenie papierosów i nie ma znaczenia, czy jest to palenie czynne czy bierne [6].
Inne możliwe skutki to np. rak – jak podkreślają eksperci Krajowego Rejestru Nowotworów, np. rak płuca występuje niemal wyłącznie u czynnych lub biernych palaczy [7]. Z kolei na łamach Przeglądu Urologicznego publikowane były artykuły, które potwierdzały wpływ dymu tytoniowego na powstawanie raka pęcherza czy raka nerki [8].
Wpływ biernego palenia na osoby dorosłe
W przypadku osób dorosłych, wśród schorzeń, które mogą być wywołane biernym paleniem, są np. otyłość czy cukrzyca. Polskie Stowarzyszenie Diabetyków pisze na swoich stronach internetowych wprost, że „Palenie papierosów jest jednym z najistotniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2.” [9].
Z kolei Robert Krion i Krzysztof Kuziemski zaznaczają, że bierne palenie zwiększa ryzyko chorób dróg oddechowych, w tym w szczególności przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Płuca biernego palacza regularnie narażonego na wdychanie dymu tytoniowego, mogą być w stanie podobnym, jak płuca czynnego palacza, co sprawia, że może odczuwać m.in. duszność, doświadczać płytkiego oddechu i ogólnych trudności z oddychaniem [10].
Wpływ biernego palenia na ciążę i kobiety karmiące
Problem biernego palenia jest szczególnie istotny w okresie ciąży i karmienia piersią przez kobiety. O tym, jak bierne palenie wpływa na ciążę pisały m.in. D. Sochaczewska, M. Czeszyńska, H. Konefał i B. Garanty-Bogacka,, w artykule, pt. „Palenie czynne lub bierne w okresie ciąży a wybrane parametry morfologiczne i powikłania okresu noworodkowego”. Jak wynika z tekstu, bierne palenie powoduje zwiększone ryzyko konieczności zastosowania tlenoterapii biernej w pierwszych godzinach życia noworodka, czy zwiększa ryzyko wystąpienia hiperbilirubinemii [11].
Z kolei z lektury artykułu „Breast is the best — czyli co każdy ginekolog o karmieniu piersią wiedzieć powinien” można dowiedzieć się, że substancje wchodzące w skład dymu tytoniowego mają negatywny wpływ na zdrowie dziecka, a także np. na zmniejszenie ilości produkowanego pokarmu [12].
Wpływ biernego palenia na dzieci i młodzież
Jeżeli chodzi o efekty zdrowotne wywołane biernym paleniem wśród dzieci i młodzieży, to jest to grupa szczególnie narażona na negatywne skutki. Jak przekonują A. Załęski,M. Szwejkowska, D. Rykowska, i A. Nitsch-Osuch, wdychanie dymu papierosowego przez dzieci może np. uwrażliwiać dzieci na infekcje dróg oddechowych. Tym samym zwiększa ryzyko wystąpienia chorób takich jak chociażby grypa [13].
Z kolei WHO informuje, że u małych dzieci narażenie na bierne palenie zwiększa ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej, może spowalniać rozwój fizyczny dziecka, a nawet sprzyjać powstawaniu nowotworów dziecięcych [14].
Bierne palenie e-papierosa
W sytuacji, gdy znane są negatywne skutki dymu tytoniowego, można zastanawiać się, jakie konsekwencje zdrowotne powoduje bierne palenie e-papierosów? Dostępna liczba badań na ten temat jest znacząco mniejsza. Niektóre, jak np. raport „E-papieros – pomaga czy szkodzi?” wskazują, że wciąż brakuje danych, by móc jednoznacznie określić ten wpływ, ale dostępne dane wskazują na to, że jest on w mniejszym stopniu negatywny niż w przypadku tradycyjnych papierosów [15]. Wynika to zwłaszcza z faktu, że dym z e-papierosa najczęściej zawiera mniejszą ilość negatywnych dla zdrowia substancji.
Jak unikać biernego palenia papierosów?
W obliczu całego szeregu ryzyk, jakie powoduje bierne palenie, pojawia się pytanie, jak uniknąć wdychania dymu papierosowego? Najlepszym sposobem w przypadku osób palących jest oczywiście rzucanie palenia. Z kolei dla osób narażonych na bierne palenie – unikanie przebywania w pobliżu osób palących. Dobrym pomysłem jest także próba namówienia znajomych palaczy do zadbania o swoje zdrowie i sięgnięcie po potrzebne wsparcie w rzucaniu palenia.
Źródła:
- [1] https://www.consilium.europa.eu/en/policies/smoke-free-environments/
- [2] https://diabetyk.org.pl/cukrzyca-a-papierosy/
- [3] https://www.emro.who.int/tfi/quit-now/secondhand-smoke-impacts-health.html
- [4] https://www.gov.pl/web/psse-lobez/swiatowy-dzien-bez-tytoniu—bierne-palenie-tytoniu
- [5] https://www.gov.pl/web/psse-slawno/co-znajduje-sie-w-papierosach
- [6] https://onkologia.org.pl/pl/palenie-tytoniu
- [7] https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/nie-trzeba-samemu-palic-ponosic-skutki-palenia
- [8] Nesterowicz K., Bierne palenie zabija, Manager Apteki. 7., 2007., ss. 10-11.
- [9] Cumberbatch MG, Rota M, Catto JWF, La Vecchia C, The Role of Tobacco Smoke in Bladder and Kidney Carcinogenesis: A Comparison of Exposures and Meta-analysis of Incidence and Mortality Risks (w:) Eur Urol 2016 Sep; 70(3): 458-466;
- [10] Krion R., Kuziemski K., Rozpowszechnienie palenia tytoniu i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc w Polsce (w:) Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 6, 263–269;
- [11] Knol-Michałowska K., Petrykowska A., Puchalski K., E-papieros – pomaga czy szkodzi?, https://www.gov.pl/attachment/9c01a083-166e-44de-b6b2-f22b432eb20b;
- [12] Młodawska M., Młodawski J., Pazera G., Rokita W., Breast is the best — czyli co każdy ginekolog o karmieniu piersią wiedzieć powinien, (w:) Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2019 tom 4, nr 1, strony 23–33
- [13] Polskie Towarzystwo Alegrologiczne, O astmie, PTA dla pacjentów; https://dlapacjentow.pta.med.pl/o-astmie/
- [14] Sochaczewska D., Czeszyńska M., Konefał H., Garanty-Bogacka B., Palenie czynne lub bierne w okresie ciąży a wybrane parametry morfologiczne i powikłania okresu noworodkowego (w:) Ginekol Pol. 2010, 81, 687-692.
- [15] Załęski A., Szwejkowska M., Rykowska D., Nitsch-Osuch A., Wpływ palenia tytoniu przez rodziców na zachorowania dzieci na grypę i inne infekcje układu oddechowego, (w:) Przegl. Epidemiol. 2020; 74 (3): 475-482.
