Nikotynizm, czyli uzależnienie od nikotyny albo choroba nikotynowa, zaliczany jest do zaburzeń związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Związany jest oczywiście z paleniem papierosów i dotyka wielu milionów ludzi. Omawiamy to zjawisko szczegółowo.
Czym jest nikotynizm?
Nikotynizm w ICD-10 (uznawanej międzynarodowo klasyfikacji chorób, sporządzonej przez WHO) jest zaliczony do chorób. Posiada on kod F17.2, co oznacza zaburzenia psychiczne i behawioralne z powodu używania tytoniu, na poziomie zespołu uzależnienia [1]. Czym się one wyróżniają?
Co to jest nikotynizm – definicja
Nikotynizm to zespół zjawisk behawioralnych, kognitywnych i fizjologicznych, które rozwijają się po powtarzanym używaniu tytoniu. Kiedy można uznać go za nałóg? Podstawowym kryterium jest tu kwestia samodzielnego sięgania po używkę mimo jej negatywnych konsekwencji. Na pewnym etapie jest to dobrowolne, dopóki nie rozwinie się uzależnienie. Nie liczy się tu sytuacja niecelowego narażenia na szkodliwe czynniki, które po prostu istnieją w środowisku. [5]
Odmiennie klasyfikowane są zatrucia nikotyną – to kod T65.2. Nie muszą one być związane z nałogiem, od którego są znacznie rzadsze. Następują po jednorazowym przedawkowaniu. Kończy się to zazwyczaj wymiotami, silnym kaszlem i ślinotokiem, choć bywa czasami śmiertelne. Zatrucie nikotynowe następuje np. po kontakcie z większymi dawkami nikotyny (w środkach owadobójczych) lub w po zapaleniu papierosów przez dzieci. [2]
Mechanizmy uzależnienia
Jak w przypadku wielu innych nałogów, istnieją dwa mechanizmy uzależnienia od nikotyny, co omawialiśmy szczegółowo w innym artykule. Fizyczne uzależnienie powstaje przez pobudzanie receptorów w układzie nerwowym, co powoduje uwalnianie znacznych ilości dopaminy. Mózgowy układ nagrody sztucznie wywołuje wtedy poczucie przyjemności. Z czasem organizm przyzwyczaja się do regularnego dawkowania, a dłuższe przerwy powodują spadki nastroju i głód nikotynowy, co czyni odstawienie papierosów bardzo trudnym. [3]
Uzależnienie behawioralne (psychologiczne) jest związane z konkretnymi i często nieuświadomionymi oczekiwaniami wobec palenia papierosów. Może chodzić o ucieczkę od problemów, rodzaj kompulsji, osiągnięcie odprężenia, poprawienie koncentracji. W skali społecznej do uzależnienia prowadzi naśladowanie osób lub grup uzależnionych, które są uważane za autorytety. [4]
Objawy nikotynizmu
Symptomy zespołu uzależnienia od nikotyny należy odróżnić od różnorodnych konsekwencji chorobowych palenia papierosów. Te pierwsze obejmują:
- silną potrzebę ponownego zapalenia;
- trudności z kontrolowaniem tej czynności;
- kontynuowanie pomimo szkodliwych konsekwencji;
- nadanie paleniu wyższego priorytetu niż codziennym aktywnościom i obowiązkom;
- narastanie tolerancji na nikotynę;
- występowanie fizycznych objawów odstawienia, w tym głodu nikotynowego.
Są to ogólne cechy uzależnienia od substancji chemicznych. W przypadku palenia tytoniu często występuje nawyk szybkiego zapalenia po przebudzeniu lub w reakcji na stres.
Skutki nikotynizmu
Tutaj nie chodzi o objawy samego nałogu, ale jego konsekwencje. Pojawiają się one praktycznie nieuchronnie, jeżeli dana osoba wpadnie w uzależnienie i nie zacznie prędko z nim walczyć.
Skutki zdrowotne
Palacze za pomocą dymu tytoniowego obficie dawkują sobie liczne substancje rakotwórcze. Wskutek tego zwiększa się ryzyko zapadnięcia na nowotwory: płuc, krtani, jamy ustnej, przełyku, nerek, pęcherza, trzustki, szyjki macicy, a nawet na białaczkę. Niestety, to nie wszystko. Zawarte w dymie małe dawki tlenku węgla to silna trucizna. Jej dostarczanie niszczy wydolność fizyczną ciała. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) polega na nieodwracalnym niszczeniu tego narządu, aż do stanu powolnego duszenia się chorego. Astma wprawdzie jest warunkowana w dzieciństwie, lecz miewa łagodny przebieg… dopóki nie pojawi się czynnik zaostrzający objawy, czyli palenie. Ponadto każdy palacz nieuchronnie połyka pewne ilości dymu, co naraża nań żołądek. Skutek to zwiększone ryzyko wrzodów.
Nikotyna po dostaniu się do krwiobiegu wywołuje pobudzenie organizmu, wpływając na układ hormonalny. Sęk w tym, że na dłuższą metę ma to efekt podobny, jak życie w permanentnym stresie. Zwężają się naczynia krwionośne i podnosi się przeciętne ciśnienie krwi. Stąd już prosta droga w kierunku zawałów serca. System immunologiczny palacza jest szczególnie obciążony, co można rozumieć jako nieustanne wysiłki w celu oczyszczenia organizmu. Niestety, oznacza to zwiększoną podatność na infekcje – od pospolitego przeziębienia do groźnej sepsy. [5]
Skutki psychiczne i społeczne
Świadomość szkodliwości palenia przy jednoczesnej niemożności rzucenia powoduje znaczne obciążenie psychiczne. Podobnie jest zresztą, kiedy człowiek uświadomi sobie własne zniewolenie. Następuje także nieraz pewne wykluczenie społeczne z miejsc, gdzie jest zabronione prawnie oraz ze społeczności, które go nie akceptują.
Podczas rzucania palenia nieraz okazuje się, że był to sposób niezdrowego radzenia sobie nie tylko ze stresem, ale i z zaburzeniami psychicznymi. Dlatego w leczeniu nałogu nikotynowego pomocna bywa psychoterapia.
Jak walczyć z nikotynizmem?
Z globalnego zasięgu tego nałogu wynikła mnogość wynalezionych walki z nim. To między innymi:
- psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym [6];
- terapia cytyzyną (np. tabletki Recigar);
- leczenie farmakologiczne za pomocą bupropionu;
- terapia grupowa, wzorowana trochę na antyalkoholowej metodzie 12 kroków;
- techniki wspomagające: praca nad nawykami, medytacja, aktywność fizyczna, zmiany w środowisku;
- metody alternatywne: hipnoza, akupunktura.
Przydatny w diagnozowaniu uzależnienia jest kwestionariusz Fagerströma, omawiany szczegółowo w osobnym artykule. Pomimo prostoty ma on wysoką skuteczność potwierdzoną naukowo.
Podsumowanie
Nikotynizm to poważny problem w skali jednostki i społeczeństw. Ogólnonarodowe kampanie przeciwko papierosom mają sens dla budżetu państwa: to ono ponosi znaczne koszty leczenia następstw palenia. W walce z nałogiem warto mieć świadomość swoich słabości i sięgać po każdą metodę, jaka tylko jest możliwa. Recigar może pomóc ograniczyć przykre skutki rzucania i ułatwić te zmagania. Jedno jest pewne: zawsze warto rzucić!
Źródła:
- [1] International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems 10th Revision. Dostęp online: https://icd.who.int/browse10/2019/en#/F17
- [2] F. Lavoie et al., Fatal nicotine ingestion. Journal of Emergency Medicine, Volume 9, Issue 3, 133 – 136
- [3] I. Bacher, R. Rabin, A. Wzonica, Mechanizmy zależne od receptorów nikotynowych w zaburzeniach neuropsychicznych: implikacje terapeutyczne. Psychiatria po Dyplomie, tom 7, Nr 3, 2010, 34-39
- [4] R. Modrzyński, Pokonać uzależnienie. Praktyczne umiejętności dla osób zmagających się z uzależnieniem na podstawie terapii poznawczo-behawioralnej. Wyd. Difin Sp. z o.o, Warszawa 2024
- [5] David Brizier, Rzuć palenie dla bystrzaków. Wyd. Helion, Gliwice 2007
- [6] R. Modrzyński, Pokonać uzależnienie. Praktyczne umiejętności dla osób zmagających się z uzależnieniem na podstawie terapii poznawczo-behawioralnej. Wyd. Difin Sp. z o.o, Warszawa 2024
