Powszechnie wiadomo, że palenie papierosów szkodzi płucom i sercu. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, że nałóg ten może również hamować prawidłowy rozwój młodego organizmu — w tym wzrost. Coraz więcej badań potwierdza, że narażenie na nikotynę może negatywnie wpływać na procesy wzrostu. W tym artykule przyglądamy się temu zjawisku z perspektywy naukowej.
Dlaczego palenie w okresie dorastania to tykająca bomba dla rozwoju?
Rozwój dzieci to intensywne przemiany fizjologiczne, mające na celu ukształtować dorosłego człowieka. Wzrastanie jest tego oczywistym objawem, szczególnie widocznym w okresie dojrzewania. Istnieją zewnętrzne czynniki o dużym wpływie na ten proces, na przykład zdrowe odżywianie.
Substancje toksyczne mogą sprawić, że osoba nie osiągnie prawidłowej dla siebie wysokości, a rozwój organizmu może być nieodwracalnie zaburzony. Złe warunki życia podczas intensywnego rozwoju organizmu objawiają się nieraz dopiero po latach w postaci przewlekłych problemów ze zdrowiem. W tym artykule przybliżymy skutki palenia u nastolatków, przede wszystkim na ich wzrost. Pamiętajmy jednak, że papierosy wprowadzają wiele zagrożeń dla większości narządów.
Kluczowe etapy wzrostu – co dzieje się w organizmie dziecka i nastolatka?
Duża różnica masy, wzrostu i proporcji ciała między niemowlęciem a dorosłym sprawia, że kości i mięśnie przechodzą w dzieciństwie znaczne zmiany. To kwestia mechaniki: ciała dzieci oraz osób dorosłych poruszają się odmiennie. Przemianami sterują hormony płciowe i hormon wzrostu. Przez nie następuje intensywny wzrost i mineralizacja kości, szczególnie od 2. do 5. stadium dojrzewania (wiek ok. 11-16 lat). Liczne chrząstki kostnieją, znacznie rozwijają się mięśnie.
Fizjologia okresu dojrzewania jest podatna na zakłócenia. Do ich skutków należą wady postawy, nadwaga, krótkowzroczność i zaburzenia psychiczne, by wymienić kilka szerzej znanych. Rozwój młodego człowieka zaczyna się jeszcze w łonie matki. Dlatego ciężarne powinny szczególnie o siebie dbać. W ich przypadku palenie jest bardzo niebezpieczne dla płodu. Poza zaburzeniami rozwoju, wykazano także związek palenia przez rodziców ze wzrostem ich potomka. W latach 90. przeprowadzono w tym zakresie badanie na 14000 dzieci. Dzieci palaczy były statystycznie niższe i takie pozostały do 10 roku życia. Korelacja ta była najwyraźniejsza w przypadku palenia przez ciężarną i mniejsza, gdy papierosów używam tylko jej partner. Z rosnącym wiekiem dzieci różnice ich wzrostu zmniejszały się [2].
Jak dokładnie palenie papierosów wpływa na proces wzrostu u młodych osób?
Wzrost jest warunkowany przez wiele czynników genetycznych i środowiskowych i często trudno jest znaleźć dla niego wyjaśnienie. Jego związek z dymem tytoniowym nie jest jednoznacznie wyjaśniony. Podejrzewa się kilka mechanizmów zahamowania wzrostu przez nikotynę.
Zaburzenia hormonalne – cichy sabotażysta rozwoju
Wykazano, że produkty metaboliczne nikotyny (głównie kotynina) mają związek z osią podwzgórze-przysadka mózgowa. Jest to bardzo ważny mechanizm, sterujący większością ludzkich hormonów. Są wśród nich trzy, które mają szczególny wpływ na rozwój fizjologiczny młodych organizmów: hormon wzrostu, leptyna i grelina. Przez to długotrwałe narażenie na wdychanie nikotyny zaburza wzrost kości. Ponadto zwiększa się ilość wydzielanego hormonu adrenokortykotropowego. W dzieciństwie steruje on rozkładaniem tkanki tłuszczowej, może więc mieć pośredni związek z postawą i wzrostem. [3]
Niedotlenienie i niedożywienie tkanek – mniej paliwa dla wzrostu
Liczne substancje toksyczne, zawarte w papierosach sprawiają, że wzrasta ryzyko infekcji układu oddechowego. Przez chroniczne obkurczanie naczyń krwionośnych oraz dostarczanie do organizmu palaczy tlenku węgla zmniejsza się także dotlenienie wielu tkanek, co z czasem upośledza ich funkcje. W końcu, palenie wywołuje stres oksydacyjny – podtruwanie silnie reaktywnymi formami cząsteczek na poziomie komórkowym. Wszystkie te czynniki są obciążeniem dla organizmu, co w młodym wieku utrudnia poświęcanie energii i zasobów na wzrost. [3]
Co mówią badania naukowe o wzroście młodych palaczy? Konkretne liczby i fakty
Przeprowadzano kilka bardzo długotrwałych i szeroko zakrojonych badań naukowych, aby wykazać związek między paleniem a rozwojem organizmu. To problematyczne zagadnienie, gdyż trzeba brać poprawkę na inne istotne czynniki: wzrost rodziców (i dziadków), zbilansowanie odżywiania, narażenie na toksyczne substancje, pochodzące spoza palenia tytoniu. Jeszcze w latach 80. spostrzeżono, że status socjoekonomiczny ma wpływ nie tylko na jakość odżywiania, ale także na intensywność palenia w wielu społeczeństwach. Mniejsza przestrzeń życiowa w bardziej zatłoczonych mieszkaniach uboższych osób powoduje większe narażenie dzieci na dym z powodu gorszej przewiewności. [4]
Badanie z Chin z 2022 r. wykazało, że dzieci narażone na bierne palenie w gospodarstwach domowych są od 2,3 cm do 4,1 cm niższe niż ich rówieśnicy wolni od dymu. Zależało to od intensywności narażenia, którą mierzono w minutach dziennie. Największe szanse na zahamowanie wzrostu występowały pomiędzy 6. a 8. rokiem życia. [3]
Czy można nadrobić stracone centymetry? O odwracalności skutków palenia
Powyższe badanie nasunęło jeszcze jeden wniosek, zbieżny z badaniami z USA i Anglii. Najsilniejszy wpływ na wzrost dziecka ma palenie przez matkę w ciąży, a w późniejszych latach życia następuje stopniowe „doganianie” prawidłowego wzrostu. Niestety, efekt ten jest hamowany przez kontynuowane narażenie na bierne palenie. [2, 3, 5]
W pewnym sensie więc rozwój młodego organizmu może poradzić sobie z początkowymi przeszkodami. Następuje tak dzięki temu, że wzrost następuje szczególnie intensywnie w okresie od życia prenatalnego do 2. roku życia, ale także po rozpoczęciu pokwitania. Kości długie nie są wtedy jeszcze ostatecznie zmineralizowane, by mogły rosnąć szybciej. Dochodzenie do pełni zdrowia jednak nie dzieje się samo. W czasie dojrzewania mogą następować pierwsze próby palenia przez nieletniego, a także zwiększone palenie bierne poza domem przez kontakt z palącymi innymi niż rodzina. Może to, niestety, uniemożliwić osiągnięcie przez organizm pełni potencjału już nieodwracalnie.
Rodzicu, opiekunie – jak chronić dziecko i wspierać je w walce z nałogiem?
Aby umożliwić dziecku poprawny rozwój, warto przede wszystkim dawać mu dobry przykład. Dom wolny od dymu tytoniowego jest po prostu zdrowszym środowiskiem dla wszystkich, od noworodków po najstarszych seniorów. Jeśli ktoś z dorosłych pali, powinien otwarcie przyznawać się, że jest to jego słabość i z nią aktywnie walczyć. W razie potrzeby osoby pełnoletnie mogą sięgać po pomoc farmakologiczną, np. Recigar.
Nie zapobiegnie to jednak kontaktom dzieci z produktami tytoniowymi, dlatego na jakimś etapie warto zdobyć się na szczerą rozmowę. To wymaga oczywiście zachowania dobrej relacji, aby młody mógł mieć oparcie w rodzicu i ufać mu. Jak rozmawiać z dzieckiem o paleniu? Demonizowanie papierosów nie jest dobrym pomysłem, ponieważ przedstawia je jako zakazany owoc – szczególnie kuszący. Lepiej uciec się do przedstawienia palenia tytoniu jako zachowania, które nie jest “warte zachodu”. Jeśli dziecko już ma problem z paleniem, nie należy tego ukrywać przed światem, lecz poszukać pomocy – np. u terapeuty uzależnień. [6]
Młodość bez dymu – inwestycja w zdrową przyszłość i pełny potencjał rozwoju
Palenie papierosów szkodzi i jest to zasada, od której praktycznie nie ma wyjątków. Rzecz w tym, że niektórym szkodzi bardziej. Dzieci i młodzież są potencjalnie narażone na łatwiejsze popadanie w nałogi. To kwestia zarówno wyższej podatności na środki psychoaktywne, jak i młodzieńczego buntu przeciwko autorytetom. Nietrudno wpaść wtedy w zachowania autodestrukcyjne.
Najlepsze, co można zrobić, to nigdy nie zaczynać palić. Kluczowa jest tu wiedza o skutkach. Zdrowy rozwój dziecka palącego jest bardzo utrudniony, a przyszłość bez nałogu – zawsze bardziej optymistyczna.
Źródła:
- [1] B. Pyrżak, E. Witkowska, B. Rymkiewicz-Kluczyńska, Wpływ hormonu wzrostu na strukturę i metabolizm kości u dzieci; konsekwencje niedoboru hormonu wzrostu i efekty leczenia substytucyjnego. Endokrynologia Pediatryczna, Vol. 3/2004 Nr 1(6)
- [2] L. D. Howe, A. Matijasevich, K. Tilling et al., Maternal smoking during pregnancy and offspring trajectories of height and adiposity: comparing maternal and paternal associations. Int J Epidemiol. 2012 Jun;41(3):722-32.
- [3] Suzhen Cao, Muxing Xie, Chunrong Jia et al., Household second-hand smoke exposure and stunted growth among Chinese school-age children. Environmental Technology & Innovation Vol. 27, 08.2022
- [4] R. J. Rona, S. Chinn, C. du ve Florey, Exposure to Cigarette Smoking and Children’s Growth. International Journal of Epidemiolog, 1985 Vol. 14, No. 3
- [5] C. S. Berkey, J. H. Ware, F. E. Speizer, B. G. Ferris, Passive Smoking and Height Growth of Preadolescent Children. International Journal of Epidemiology, 13(4), 454–458, 1984
- [6] David Brizier, Rzuć palenie dla bystrzaków. Wyd. Helion, Gliwice 2007
