Palenie papierosów ma szkodliwy wpływ na funkcjonowanie całego organizmu człowieka. Działa m.in. na układ oddechowy, pokarmowy, krwionośny, ale także nerwowy. Co więcej, prowadzone są badania, które wykazują związek pomiędzy paleniem papierosów a występowaniem depresji. Wiele świadczy o tym, że jest on dwukierunkowy.
Spis treści
„Palący” problem
Według badania przeprowadzonego przez KANTAR Polska w 2019 r. na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego problem nałogowego palenia tytoniu dotyczy ok. 1/5 Polaków. I chociaż dane historyczne wskazują, że liczba regularnie sięgających po papierosy na przestrzeni lat spada, to wciąż odsetek palaczy w społeczeństwie jest znaczny.
Sytuacja jest o tyle niepokojąca, że nawet sporadyczne palenie papierosów, jak również tzw. bierne palenie, przyczyniają się do rozwoju szeregu chorób przewlekłych. Cały czas mamy do czynienia z nomen omen „palącym” problemem. Dość powiedzieć, że najliczniejszym nowotworem złośliwym diagnozowanym w Polsce wśród panów jest rak płuc (u pań jest na drugim miejscu, po raku piersi), a ok. 90% chorych na ten nowotwór to palacze. Jak się okazuje, palenie może mieć również wpływ na choroby psychiczne.
Wpływ papierosów na ludzki mózg
Powszechnie wiadomo, że palenie tytoniu to nałóg, co oznacza, że ma silnie uzależniający wpływ na nasz mózg. Pod tym względem zawarta w papierosach nikotyna wykazuje działanie podobne do silnych narkotyków, jak kokaina czy heroina. Jeżeli chodzi o wpływ na pracę mózgu, to może mieć ona działanie zarówno pobudzające, jak i uspokajające. Udowodniono również, że w niewielkich dawkach wzmaga produkcję dopaminy, co także może zwiększać chęć sięgnięcia po kolejny papieros. Wydzielanie dopaminy wiąże się z uczuciem przyjemności, dochodzi bowiem do pobudzenia układu nagrody, co tylko utrwala nałóg. Zagadnienie to było przedmiotem badań m.in naukowców z Baylor College of Medicine w Houston. Co więcej, uzależnienie od palenia polega nie tylko na uzależnieniu od nikotyny czy ewentualnych innych związków występujących w dymie papierosowym, ale także ma charakter mechaniczny. Nasz mózg przyzwyczaja się do samej czynności palenia, kojarząc je pozytywnie (redukcja stresu, odreagowanie, spędzanie czasu w towarzystwie). I chociaż szkodliwość palenia jest powszechnie znana także osobom uzależnionym, to wiedza ta nie znajduje najczęściej odzwierciedlenia w zmianie nawyków.
Palenie a depresja – związek dwukierunkowy
Jednym z obszarów badawczych, który rozwinął się w ostatnich latach, jest badanie zależności pomiędzy paleniem a depresją. Dane i obserwacje wskazują na ich silne powiązanie. Co ciekawe, zaobserwowano dwukierunkową zależność. Z jednej strony nałogowi palacze, zwłaszcza zaczynający palenie w młodym wieku, byli bardziej narażeni na występowanie stanów depresyjnych. To ryzyko jest nawet dwukrotnie większe niż wśród osób niepalących. Z drugiej – osoby chore na depresję są również bardziej skłonne do sięgania po papierosy niż reszta populacji.
Elena Ratschen, John Britton i Ann McNeill w artykule pt. The smoking culture in psychiatry: time for change, opublikowanym w „The British Journal of Psychiatry”, przywołują dane, z których wynika, że nawet co druga osoba z rozpoznaniem zaburzeń lękowych i depresyjnych pali papierosy. Z obserwacji poczynionych przez badaczy wynika również, że choroba ta bardzo często współwystępuje z nałogiem palenia. Osoby zdiagnozowane pod tym kątem także palą znacznie więcej. Dla przykładu, jak wskazują autorzy analizy The Association of Cigarette Smoking with Depression and Anxiety: A Systematic Review, grupa osób dotkniętych chorobami psychicznymi w Anglii odpowiada za wypalanie aż 42% wszystkich papierosów w tym kraju. W jaki sposób badacze tłumaczą tę współzależność?
We wspomnianej powyżej analizie Meg Fluharty, Amy E. Taylor, Meryem Grabski i Marcus R. Munafò przytaczają dwie główne teorie. Według pierwszej z nich, osoby, które cierpią na stany depresyjne i mają inne problemy psychiczne, sięgają po papierosy, by tłumić występujące objawy. Druga teoria zakłada, że to palenie, poprzez silny wpływ na mózg, u niektórych osób nasila objawy psychiczne i w konsekwencji może prowadzić m.in. do depresji. Są także próby łączenia tych stanowisk, wskazujące na to, że osoby mające dopiero pierwsze objawy stanów depresyjnych, palą tytoń, by poczuć się lepiej. Jednak z czasem złe samopoczucie po papierosach i wykształcenie nałogu przyczyniają się do nasilenia objawów choroby. Wciąż prowadzone są na tym polu badania, które mają na celu poszerzyć naszą wiedzę o wpływie nikotyny na samopoczucie i mózg.
Depresja a rzucanie palenia
Chociaż na podstawie dostępnych badań nie można jednoznacznie wskazać, czy to papierosy przyczyniają się do powstania depresji, czy to objawy psychiczne skłaniają pacjentów do wejścia w nałóg, wiadomo, że osobom cierpiącym na depresję trudniej jest zerwać z nałogiem. Patrycja Kuźmicka, Maria Jasińska, Maria Grzegorczyk i Beata Karakiewicz z Pomorskiego Uniwersytetu Morskiego w Szczecinie w artykule Palenie tytoniu a jakość życia powołują się na badania prowadzone na Uniwersytecie w Massachusetts, wskazując, że dotyczy to zwłaszcza chorych z nasilonymi stanami depresyjnymi, którzy nawet pomimo otrzymania profesjonalnej pomocy nie są skłonni do odstawienia papierosów. Jeżeli jednak dojdzie do sytuacji, w której osobie chorej uda się zerwać z nałogiem, istnieje możliwość, że depresja po rzuceniu palenia się nasila. Dlatego konieczne jest w tym procesie wsparcie psychologa i współpraca z nim. Papierosy wpływają negatywnie na stan zdrowia pacjenta, a substancje w nich zawarte mogą wchodzić w interakcje z lekami przeciwdepresyjnymi i osłabiać ich działanie.
Depresja po rzuceniu palenia
Jak już wspomniano, odstawienie papierosów może wywołać tymczasowe negatywne skutki i gorsze samopoczucie. Co ciekawe, może dotyczyć to nawet osób, które wcześniej nie miały stwierdzonej choroby. Również one mogą odczuwać silne obniżenie ogólnego samopoczucia po zerwaniu z nałogiem. Czasami jest to tylko obniżony nastrój, który nie spełnia psychiatrycznych kryteriów depresji, ale nierzadko diagnozowana jest również depresja, która wymaga leczenia. Ile trwa depresja po rzuceniu palenia? Odpowiedzi mogą być bardzo zróżnicowane i zależą m.in. od cech indywidualnych danej osoby, wsparcia bliskich oraz zastosowanych środków pomocniczych. Nieprzyjemne objawy po odstawieniu papierosów mijają zazwyczaj po kilku tygodniach, a czasami nawet po kilku, kilkunastu dniach. Natomiast efektem długofalowym jest lepsze zdrowie i tym samym lepsze samopoczucie. Nawet jeżeli rzucenie palenia wydaje się nie do pomyślenia, warto podjąć rękawicę, zwrócić się po pomoc i uwolnić się od wyniszczającego nałogu.
Bibliografia:
- Fluharty M., Taylor A. E., Grabski M., Munafo M. R., The Association of Cigarette Smoking With Depression and Anxiety: A Systematic Review, Nicotine Tob Res., 2017 Jan, 19(1), ss. 3–13.
- Kantar dla Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu, 2019.
- Khatija N. Paperwalla, Tomer T. Levin, Joseph Weiner, Stephen M. Saravay, Smoking and depression, Medical Clinics of North America, Volume 88, Issue 6, 2004, ss. 1483–1494.
- Kuźmicka P., Jasińska M., Grzegorczyk M., Karakiewicz B., Palenie tytoniu a jakość życia, Medycyna Środowiskowa – Environmental Medicine 2013, Vol. 16, No. 1, ss. 43–50.
- Pakalska-Korcala A., Suligowska K., Wolańczyk T., Zdrojewski T., Depresja i palenie papierosów – powszechne problemy zdrowotne wśród polskich 14-latków. Wyniki badania SOPKARD-Junior, Psychiatr. Pol. 2021, 55(1), ss. 113–125.
- Pidoplichko V., DeBiasi M., Williams J., Dani J., Nicotine activates and desensitizes midbrain dopamine neurons, Nature, 1997 Nov 27;390(6658):401-4. doi: 10.1038/37120. PMID: 9389479.
- Ratschen E., Britton J., McNeill A., The smoking culture in psychiatry: time for change, The British Journal of Psychiatry (2011) 198, ss. 6–7.
- Taylor A. E., Fluharty M. E., Bjørngaard J. H. i wsp., Investigating the possible causal association of smoking with depression and anxiety using Mendelian randomisation meta-analysis: the CARTA consortium, BMJ Open 2014; 4: e006141. doi: 10.1136/bmjopen-2014-006141
- https://www.gov.pl/attachment/f74e1e3c-2bb8-4ae2-8b17-961733d5264b dostęp 08.02.2022
